رخدادهای اخیر قم و حوادث مشابه آن در سالهای اخیرـ در شهرهای مختلف ایران ـ بهانه ای شد برای پرداختن به مساله ای با پیشینه ای کهن،که شکل امروزی آن با ویژگیهای متفاوت از گذشته و البته پیچیده تر، جامعه جهانی را رنج می دهد: افراط گرایی دینی.

افراط گرایی دینی یکی از پیچیده ترین چالش هایی است که دنیای امروز با آن دست به گریبان است و در میان همه ادیان و مذاهب زنده جهان،گونه های مختلف و متفاوتی از آن به چشم می خورد،از افراط گرایان یهودی گرفته تا مسیحی و بودیست و هندو و مسلمان. امروزه افراط گرایی دینی یکی از مهمترین موانع در مسیر تحقق صلح جهانی است و همین نکته ضرورت گفتگوی ادیان برای چاره اندیشی در برابر آن را بیش از هر زمان دیگری متذکر می گردد.

پیامد های ی،اجتماعی،فرهنگی و دینی این رویه ناپسند بر همگان آشکار است.تاثیر شگرف آن بر تصویر سازی دیگران از سنت دینی ای که هر جریان افراط گرا،از آن سر برآورده است،قابل انکار نیست. شاهد مثال ما اقدامات افراط گرایان صهیونیست در فلسطین،القاعده در افغانستان،بودائیان در میانمار،هندوها در هند و.،و به تبع آن تاثیر عمیق اقدامات آنها بر ذهنیت افراد جامعه بشری از هریک از سنت های دینی مذکور است.

افراط گرایان به برتری افکارشان بر اندیشه های مخالفین و رقبا ایمان دارند و هرگز تساوی حقوق خودشان با حقوق دیگران را نمی پذیرند.در نظر آنها آزادی فکر و اندیشه تا زمانی قابل قبول است که افکار دیگران مغایرتی با عقایدشان نداشته باشد.ایده های مخالف،حق ابراز ندارند و اگر هم ابراز شوند، محکوم به شکست اند. در هر شرایطی مباحث باید به سود ایشان خاتمه یابد و همه چیز مطابق میل آنها باشد. طرفداران این اصول،تنها خودشان را مستحق و برحق می دانند و همین حس حقانیت مطلق آنها را خیلی زود به خصومت و خشونت وا می دارد.آنچه افراط گرایان دینی را با دیگران درگیر می سازد، احساس برتری شان نسبت به افرادی است که یا همانند آنها نمی اندیشند و یا هم کیش و هم عقیده آنها نیستند. ایشان تنها به آن بعد از مساله می پردازند که ادعای بهتر و برتر بودن عقیده شان را استحکام بخشد و تنها به حقایقی می اندیشند که دربرگیرندة امتیازاتی است برای خود و گروهی که خود را عضو آن می دانند.

 افراط گرایی دینی در جهان اسلام، حکایتی تلخ و گزنده دارد و تفرقه و تشتت در درون جامعه اسلامی مهمترین محصول آن است. افراط گرایان اسلامی با اقدامات خود باعث شده اند، چهره ای که از اسلام و مسلمانان در افکار عمومی جهان شکل می گیرد، به شدت غیر واقعی و کاذب باشد. امروزه این رویه دنیای اسلام را رنج می دهد و دینی را که شاخصة آن صلح و گفتگوست به عنوان دینی طرفدار خشونت و ترور معرفی می کند.

دشمنی ایدئولوژیک جهان غرب با دنیای اسلام باعث شده است تا رسانه های گروهی غرب با دستاویز قراردادن حرکتهای افراط گرایانة اسلامی ـ که حاصل سطحی نگری،تمسک به ظواهر و برداشتهای غلط از آموزه های دینی توسط افراط گرایان مسلمان است ـ و معرفی آنها به عنوان چهرة عمومی مسلمانان، تصویری متفاوت و وارونه از اسلام را به جهانیان عرضه کنند، به نحوی که بسیاری از ایرادات و اشکالات و اعتراضات وارده از سوی دیگر ادیان و مخالفان اسلام، چیزی جز استناد به همین رفتارها و اقدامات و عقاید افراطی این گروه ها نیست.

نکته اساسی و قابل تامل در بررسی جریان های افراط گرایی اسلامی، عدم وابستگی گروه های افراط گرا به سنت شیعی است. چرا که عقلانیت و اعتدال مهمترین شاخصة سنت تشیع است و در سرتاسر منابع شیعی به کرات بر آن تاکید و توصیه شده است و می توان ادعا کرد که توجه به این دو شاخصة اصلی یعنی عقلانیت و اعتدال ـ که برآمده از آموزه های قرآنی و روایات ائمة معصومین(ع)ومنابع اصیل شیعی است ـ تشیع را تا به امروز از افتادن در ورطة افراط گرایی دور نگاه داشته است.

اما واقعیت تلخ جامعه شیعی امروز، نفوذ و ظهور گروه ها و نحله های غیر شیعی و شبه شیعی است که با رفتارهای افراط گرایانة خود سعی در مخدوش نمودن سیمای اعتدالی تشیع دارند. روشن است که این رفتارها و حرکات از ساحت سنت امامیه به دور است و بیشتر محصول تاثیر جریانهای التقاطی مانند جریان نوظهور شیعیان اشعری مسلک است، اما همین اندک افراط گری ها،واکنش شدید علما و مراجع و حوزه های علمیة شیعی را می طلبد، چرا که به گواهی تاریخ، هرگونه چشم پوشی، مسامحه و مدارا با این نوع جریانها و افراط گرایی ها پایان خوشی را برای جامعة شیعی و کیان تشیع رقم نخواهد زد.

خلاصه اینکه افراط گرایی دینیدرد مشترک»تمام جوامع دنیای امروز است و این درد مشترک،بدون تردید نیازمند یک اقدام مشترک»است.اقدامی مشترک و همه جانبه، با ملاحظة تمامی ابعاد ی،امنیتی،اجتماعی و فرهنگی و با مشارکت تمامی اجزاء جامعة جهانی، از نهادهای بین المللی گرفته تا دولتها و نهادهای دینی درون هر سنت.

روشن است که عقلانیت و اعتدال و امنیت، نیاز ضروری جهان امروز ماست و افراط گرایان با نادیده گرفتن این نیازها و با مجموعه اقداماتشان، به جای تلاش برای سازش و رسیدن به موافقت و همراهی و همگرایی، با ناسازگاری و مجادله فضای دموکراتیک را متشنج کرده و با افراط در عقیده و عمل به افزایش بحران ها و تنش ها کمک می کنند.

مقابلة جدی و مبارزة جهانی و منسجم با هر نوع افراط گرایی و در هر جای جهان، وظیفه ای همگانی است و سکوت در برابر اینگونه جریان ها به مرور سراسر دنیا را دچار بحران  و حتی فاجعه خواهد کرد، فرقی هم نمی کند آتش این بحران و فاجعه در کجای این عالم روشن گردد؛ اورشلیم یا قم.